top of page

Fiiller (Eylemler)

Basit Zamanlı Fiil
(Basit Çekimli Eylem)

Fiilin bir kip eki almış hâline basit zamanlı fiil denir. Basit zamanlı fiiller dilek ya da haber kiplerinin birinden sadece bir kip eki alabilirler.

​

  • Fiil + haber/dilek kipi + Şahıs eki

​

Örnekler:

  • Bütün kitabı bir günde okudum.
    oku + du + m 
    "Okudum" fiilinde tek bir (-du) kip eki olduğundan bu fiil çekimi basit zamanlıdır.

  • Öğretmenin sözünü dinlemelisin.
    dinle + meli + sin
    "dinlemelisin" fiilinde tek bir (-meli) kip eki olduğundan bu fiil çekimi basit zamanlıdır.

  • Ekmekler nar gibi kızarmış.
    kızar +     mış
    "kızarmış" fiilinde tek bir (-mış) kip eki olduğundan bu fiil çekimi basit zamanlıdır.

Birleşik Zamanlı Fiil
(Birleşik Çekimli Eylem)

Birleşik zamanlı fiiller, basit zamanlı fiillerin ek fiil almış hâlidir. Bir fiilin birleşik zamanlı olması demek fiilin arka arkaya iki kip eki alması demektir. Birleşik zamanlı fiillerde ikinci kip eki her zaman ek fiil olarak adlandırılır.

​

  • Fiil + haber/dilek kipi + ek fiil + şahıs eki

​

Örnekler:

  • Gençliğimde günde bir kitap okuyordum.
    Oku +     yor + du + m
    "oku-" fiili hem şimdiki zaman kip ekini hem de görülen geçmiş zaman kip ekini almıştır. İki tane kip eki aldığı için birleşik zamanlı fiildir.

  • Sınavda başarılı olmak istiyorsan öğretmenini daha çok dinlemeliydin.
    dinle +     meli + idi + m
    "dinle-" fiili hem gereklilik kip ekini hem de görülen geçmiş zaman kip ekini almıştır. İki tane kip eki aldığı için birleşik zamanlı fiildir.​

Birleşik zamanlı fiillerin üç çekimi vardır:

  1. Hikâye Birleşik Zamanlı Fiiller (idi)

  2. Rivayet Birleşik Zamanlı Fiiller (imiş)

  3. Şart Birleşik Zamanlı Fiiller (ise)

1. Hikâye Birleşik Zamanlı Fiiller

Basit zamanlı eyleme "-di (idi)" ek eyleminin getirilmesi ile oluşturulur.

​

  • Fiil + haber/dilek kipi + idi + şahıs eki

​

Örnekler:

  • Sabah işe giderken her gün aynı sokaktan geçiyordum.
    geç + (i)yor + du + m
    "geç-" fiili hem şimdiki zaman kip ekini hem de görülen geçmiş zaman kip ekini almıştır. Bu nedenle bu fiil çekimi "şimdiki zamanın hikâyesi" şeklinde adlandırılır.
     

  • geç + tiy + di + m → Görülen geçmiş zamanın hikâyesi
     

  • geç + miş + ti + m → Duyulan geçmiş zamanın hikâyesi
     

  • geç + ecek + ti + m → Gelecek zamanın hikâyesi
     

  • geç + er + di + m → Geniş zamanın hikâyesi
     

  • geç + meli + (y)di + m → Gereklilik kipinin hikâyesi
     

  • geç + e + (y)di + m → İstek kipinin hikâyesi
     

  • geç + se + (y)di + m → -Şart kipinin hikâyesi 

​

NOT: Emir kipinin hikâye birleşik zamanlı çekimi yoktur.

2. Rivayet Birleşik Zamanlı Fiiller

Basit zamanlı eyleme "-di (idi)" ek eyleminin getirilmesi ile oluşturulur.

​

  • Fiil + haber/dilek kipi + imiş + şahıs eki

​

Örnekler:

  • Haberim olmadan tarihi bir binanın önünden geçiyormuşum.
    geç + (i)yor + muş+ m
    "geç-" fiili hem şimdiki zaman kip ekini hem de duyulan geçmiş zaman kip ekini almıştır. Bu nedenle bu fiil çekimi "şimdiki zamanın rivayeti" şeklinde adlandırılır.
     

  • geç + miş + miş + im → Duyulan geçmiş zamanın rivayeti
     

  • geç + ecek + miş + im → Gelecek zamanın rivayeti
     

  • geç + er + miş + im → Geniş zamanın rivayeti
     

  • geç + meli + (y)miş + im → Gereklilik kipinin rivayeti
     

  • geç + e + (y)miş + im → İstek kipinin rivayeti
     

  • geç + se + (y)miş + im → -Şart kipinin rivayeti

​

NOT: Emir kipinin ve görülen geçmiş zaman kipinin rivayet birleşik zamanlı çekimi yoktur.

2. Şart Birleşik Zamanlı Fiiller

Basit zamanlı eyleme "-di (idi)" ek eyleminin getirilmesi ile oluşturulur.

​

  • Fiil + haber/dilek kipi + ise + şahıs eki

​

Örnekler:

  • Haberim olmadan tarihi bir binanın önünden geçiyormuşum.
    geç + (i)yor + sa + m
    "geç-" fiili hem şimdiki zaman kip ekini hem de şart kip ekini almıştır. Bu nedenle bu fiil çekimi "şimdiki zamanın şartı" şeklinde adlandırılır.
     

  • geç + ti + (y)se + m → Görülen geçmiş zamanın şartı
     

  • geç + miş + se + m → Duyulan geçmiş zamanın şartı
     

  • geç + ecek + se + m → Gelecek zamanın şartı
     

  • geç + er + se + m → Geniş zamanın şartı
     

  • geç + meli + (y)se+ m → Gereklilik kipinin şartı

​

NOT: Emir, istek, şart kipinin şart birleşik zamanlı çekimi yoktur.

2. Birleşik Zamanlı Fiillerin Cümleye Kattığı Anlamlar

Birleşik zamanlı fiiller, fiile sadece zaman değil, aynı zamanda "küçümseme, terk edilmiş alışkanlık, kesinlik, ihtimal, başkasından duyma, umursamama, gerçekleşmemiş niyet" gibi çeşitli anlamlar da kazandırır. Bu eklerin kullanımı, fiillerin anlamını ve cümledeki işlevini zenginleştirir.

2.1. Küçümseme / İnanmama Anlamı

"-mış + mış" birleşik yapısı, cümleye küçümseme, inanmama, alay veya kinaye anlamı katar.

​

Örnekler:

  • "Proje üzerinde çok çalışmışmış."

  • "Spora başlamışmış, inanır mısın?"

2.2. Terk Edilmiş Alışkanlık Anlamı

"-r + di" birleşik yapısı, cümleye terk edilmiş alışkanlık anlamı katar.

​

Örnekler:

  • "Eskiden her sabah erkenden kalkardık."

  • "Çocukken her yaz köye giderdim."

2.3. Başkasından Duyma Anlamı

"-r + miş, -yor + muş" birleşik yapıları, cümleye başkasından duyma veya başkasından öğrenme anlamı katar.

​

Örnekler:

  • "Satrançta herkesi yenermiş."

  • "Sabah erken saatlerde yürüyüşe çıkıyormuş."

2.4. Gerçekleşmemiş Beklenti Anlamı

"-ecek + ti" birleşik yapısı, cümleye gerçekleşmemiş beklenti veya niyet anlamı katar.

​

Örnekler:

  • "Geçen hafta sonu pikniğe gidecektik."

  • "Yeni yılda yeni bir araba alacaktık."

2.5. Kesinlik Anlamı

"-miş + tir" birleşik yapısı, bazı durumlarda cümleye kesinlik anlamı katar.

​

Örnekler:

  • "Toplantı bitmiştir."

  • "Senin gelmenle birlikte eğlence tam anlamıyla başlamıştır."

2.6. Olasılık / İhtimal Anlamı

"-miş + tir" birleşik yapısı, bazı durumlarda ise cümleye ihtimal veya olasılık anlamı katar.

Örnekler:

  • "Belki ders çalışmıştır."

  • "Bu saate kadar evde gitmiştir."

bottom of page