top of page

Fiiller (Eylemler)

Fiil Çekimi (Fiillerde Kip, Kişi, Olumsuzluk ve Soru)

Çekimli fiil, bir eylemi belli bir zaman, dilek ya da kişiyle birlikte gösteren fiildir. Çekimli fiiller, kişi ve kip ekleriyle çekimlenirler.

​

Örneğin: "yapmak" fiili, "yapıyorum" (şu an yapma), "yaptım" (geçmişte yapma) veya "yapacağım" (gelecekte yapma) gibi farklı şekillerde çekimlenebilir. Bu çekim, fiilin hangi zamanda gerçekleştiğini ve kim tarafından yapıldığını belirtir. İkinci tekil kişi emir kipi ("yap") dışında, bütün fiiller çekim eki alır.

​

Fiil çekimini dört ana başlıkta inceleyebiliriz: kip (eylemin nasıl yapıldığını), zaman (eylemin ne zaman yapıldığını), olumsuzluk (eylemin yapılmadığını) ve soru (eylemin yapılıp yapılmadığını sorgulama).

1. Fiilerde Kip

Eylemin gerçekleştirilme biçimini, durumunu veya oluşunu zamana göre ifade eden söyleyiş biçimlerine kip denir.

Türkçede kipler iki ana gruba ayrılır: haber kipleri ve dilek kipleri.

Fiillerde Zaman

1.1. Bildirme (Haber) Kipi Ekleri

Belirli bir zaman anlamı taşıyan kiplerdir. Eylemin geçmişte, şu anda, gelecekte veya her an gerçekleştiğini ifade eden kiplerdir.


Türkçede dört temel zaman vardır:

1) Geçmiş zaman

a) Bilinen (görülen / belirli) geçmiş zaman
b) Öğrenilen (duyulan / belirsiz) geçmiş zaman

2) Şimdiki zaman

3) Gelecek zaman

4) Geniş zaman

1.1.1. Geçmiş Zaman Eki (-di, -miş)

Geçmiş zaman ekleri, eylemin geçmişte gerçekleştirildiğini ifade eder. Bu zaman, ikiye ayrılır:

  • Bilinen (görülen / belirli) geçmiş zaman

  • Öğrenilen (duyulan / belirsiz) geçmiş zaman

a) Bilinen (Görülen / Belirli) Geçmiş Zaman Eki (-di / -dı / -du / -dü / -tı / -ti / -tu / -tü)

Bu ek, doğrudan tanık olunan, bilinen veya gerçekleştiğinden emin olunan geçmiş olayları ifade etmek için kullanılır.

​

Örnekler:

  • Geçen hafta bu kitabı okudum. (Bilinen)

  • Toplantıya zamanında yetişti. (Görülen, tanık olunan)

  • Pencereyi kapattılar. (Duyularla doğrulanmış)

  • İstanbul fethedildi. (Tarihsel kesinlik)

b) Öğrenilen (Duyulan / Belirsiz) Geçmiş Zaman Eki (-mış / -miş / -muş / -müş)

Bu ek, gözlemlenmeyen, başkasından duyulan veya bittikten sonra fark edilen geçmiş olayları ifade etmek için kullanılır.

​

Örnekler:

  • Komşular sabaha kadar eğlenmiş. (Başkasından duyulmuş)

  • Tatil dönüşü bahçedeki çiçekler solmuş. (Sonradan fark edilmiş)

  • Evde kimse yokmuş, herkes tatile gitmiş. (Başkasından öğrenilme)

  • Masalda, prenses bir sabah uyanmış ki... (Masal üslubu, masal ve hikayelerde "başkasından öğrenilme" anlamı taşır)

1.1.2. Şimdiki Zaman Eki (-yor)

Şimdiki zaman eki, halen yapılmakta olan ve henüz tamamlanmamış eylemleri ifade etmek için kullanılır. Bu kip, eylemin şu an gerçekleştiğini ve devam etmekte olduğunu belirtir.

​

Örnekler:

  • Öğrenciler sınıfta ders çalışıyor. (Eylem şu anda gerçekleşiyor ve devam ediyor)

  • Arkadaşım, telefonla konuşuyor. (Eylem halen yapılmakta)

  • Kitap okumaya devam ediyorum. (Eylem henüz tamamlanmamış)

  • Sokakta çocuklar oyun oynuyor. (Eylem sürmekte)​

​

Bu ek, günlük yaşamda sıkça kullanılır ve eylemin o anda gerçekleştiğini vurgular.

1.1.3. Gelecek Zaman Eki (-ecek / -acak)

Gelecek zaman eki, bir eylemin ileride gerçekleşeceğini ifade etmek için kullanılır. Bu kip, henüz başlamamış ancak gelecekte yapılacak olan eylemleri belirtir.

​

Örnekler:

  • Yarın sinemaya gidecek. (Eylem gelecekte gerçekleşecek)

  • Haftaya yeni bir projeye başlayacağız. (Eylem ileride yapılacak)

  • Gelecek ay tatile çıkacaklar. (Eylem henüz gerçekleşmemiş ama gelecekte olacak)

  • Öğleden sonra sana yardım edeceğim. (Eylem ileride yapılacak)

​

Bu ek, konuşmacının gelecekte gerçekleştirmeyi planladığı veya olmasını beklediği eylemleri anlatmak için kullanılır.

1.1.4. Geniş Zaman Eki (-r / -(a)r / -(e)r / -(ı)r / -(i)r / -(u)r / -(ü)r)

Geniş zaman eki, bir eylemin her zaman, genellikle veya sürekli olarak yapıldığını ifade eder. Bu kip, eylemin belirli bir zamanla sınırlı olmadığını ve her durumda geçerli olabileceğini belirtir.

​

Örnekler:

  • Her sabah erkenden kalkar. (Eylem sürekli olarak yapılır)

  • Kitap okumayı sever. (Genel bir alışkanlık veya eğilim)

  • Yazın genellikle denize gideriz. (Sıklıkla yapılan eylem)

  • Her hafta sonu ailesini ziyaret eder. (Düzenli olarak yapılan eylem)

​

Geniş zaman eki, genellikle alışkanlıkları, genel doğruları ve tekrarlanan olayları anlatmak için kullanılır.

1.2. Dilek Kipi Ekleri

Dilek kipleri, bir eylemin arzu edildiğini, istendiğini veya olasılıkla gerçekleşebileceğini ifade etmek için kullanılır. Türkçede dilek kipleri, çeşitli eklerle oluşturulur ve dört ana gruba ayrılır: 

​

1) Gereklilik kipi
2) Şart kipi
3) İstek kipi
4) Emir kipi

1.2.1. Gereklilik Kipi (-meli / -malı)

Gereklilik kipi, eylemin gerçekleştirilmesinin bir gereklilik, zorunluluk olduğunu veya bir tavsiye niteliğinde olduğunu belirtir.

​

Örnekler:

  • Sınav için bu kitabı mutlaka okumalıyım. (Zorunluluk)

  • Sağlıklı kalmak için düzenli egzersiz yapmalısın. (Gereklilik)

  • Kovulma diye yarın toplantıya katılmalısın. (Zorunluluk)

  • Daha çok su içmeliyiz. (Tavsiye)

​

NOT: Kimi zaman gereklilik kipi cümleye tahmin anlamı da katabilir.

  • Eve varmış olmalı.

1.2.2. Koşul (Şart) Kipi (-se / -sa)

Koşul kipi, bir eylemin gerçekleşmesinin belirli bir şart veya duruma bağlı olduğunu ifade eder. Bu kip, eylemin ancak belirli bir koşulun yerine getirilmesi durumunda gerçekleşeceğini belirtir.

​

Örnekler:

  • Yağmur yağarsa pikniğe gitmeyeceğiz. (Koşul-Şart)

  • Eğer erken gelirsen birlikte çalışabiliriz. (Koşul-Şart)

  • Sınavı geçerse ödül alacak. (Koşul-Şart)

  • Zamanında yetişirseniz toplantıya katılabilirsiniz. (Koşul-Şart)

1.2.3. İstek Kipi (-e, -a)

İstek kipi, bir eylemin yapılmasını arzu ettiğimizi veya istediğimizi ifade etmek için kullanılır. Bu kip, konuşmacının dileğini, arzusunu veya talebini belirtir. Bu nedenle daha çok 1. tekil ve çoğul kişi çekimi yaygındır.

​

Örnekler:

  • Biraz dinlenelim. (İstek)

  • Bu akşam dışarı çıkalım. (Arzu)

  • Biraz daha çay alayım. (Talep)

  • Hemen yola çıkalım. (İstek)

1.2.4. Emir Kipi ( – )

Emir kipi, bir eylemin doğrudan yapılmasını emreden, buyuran veya talimat veren kip olarak kullanılır. Bu kip, kişi ekleri almaz ve eylemin hemen gerçekleştirilmesini ifade eder. Emir kipinin eki yoktur.

​

Örnekler:

  • Kapıyı kapat. (Emir)

  • Sessiz ol. (Talimat)

  • Buraya gel. (Buyruk)

  • Ödevini yap. (Emir)

​

Emir kipi, kesin ve doğrudan bir şekilde yapılması gereken eylemleri belirtmek için kullanılır ve günlük hayatta talimat vermede, komutlarda ve direktiflerde sıkça kullanılır.

2. Fiillerde Kişi

Fiillerde kişi, eylemi gerçekleştiren öznenin kim olduğunu belirtir. Fiillere eklenen kişi ekleri, eylemin kim tarafından yapıldığını gösterir. Türkçede fiiller üç tekil ve üç çoğul olmak üzere altı kişiye göre çekimlenir.

​

Tekil Kişiler

  • 1. Tekil Kişi (-m, -im, -ım, -um, -üm): Eylemi yapan "ben".

    • Örnek: Geliyorum. (Ben geliyorum)

    • Örnek: Yazdım. (Ben yazdım)

  • 2. Tekil Kişi (-sin, -sın): Eylemi yapan "sen".

    • Örnek: Geliyorsun. (Sen geliyorsun)

    • Örnek: Yazdın. (Sen yazdın)

  • 3. Tekil Kişi (ek almaz): Eylemi yapan "o".

    • Örnek: Geliyor. (O geliyor)

    • Örnek: Yazdı. (O yazdı)

Çoğul Kişiler

  • 1. Çoğul Kişi (-iz, -yiz, -uz, -yüz): Eylemi yapan "biz".

    • Örnek: Geliyoruz. (Biz geliyoruz)

    • Örnek: Yazdık. (Biz yazdık)

  • 2. Çoğul Kişi (-siniz, -sınız): Eylemi yapan "siz".

    • Örnek: Geliyorsunuz. (Siz geliyorsunuz)

    • Örnek: Yazdınız. (Siz yazdınız)

  • 3. Çoğul Kişi (-ler, -lar): Eylemi yapan "onlar".

    • Örnek: Geliyorlar. (Onlar geliyor)

    • Örnek: Yazdılar. (Onlar yazdı)

​​

Fiillerde kişi ekleri, eylemin kim tarafından yapıldığını belirtir ve bu ekler, fiilin sonuna eklenir. Bu ekler, cümlenin anlamını ve öznesini açıkça belirler.

3. Fiillerde Olumsuzluk

Fiillerde olumsuzluk, eylemin gerçekleşmediğini veya yapılmadığını ifade etmek için kullanılır. Türkçede fiillerde olumsuzluk, fiil kök veya gövdelerine eklenen olumsuzluk ekleri ile oluşturulur. Bu ekler "-ma" ve "-me" şeklindedir.

Örnekler: 

  • Gelmek → Gelmemek (Eylemin mastar hâli)

  • Geliyorum → Gelmiyorum (Şimdiki zaman)

  • Geldim → Gelmedim (Geçmiş zaman)

  • Geleceğim → Gelmeyeceğim (Gelecek zaman)

  • Gelirim → Gelmem (Geniş zaman)

  • gelseler → Gelmeseler

​

UYARI: Geniş zamanın olumsuz çekiminde, zaman ekinin düşmesi ve olumsuzluk ekinin “-maz, -mez” şeklinde kullanılması, geniş zamanın olumsuzluğunu diğer kiplerden ayıran önemli bir özelliktir.

​

Örnekler:

  • 1. Tekil Kişi: Ben yapmam. (Zaman eki düşmez)

    • Yaparım → Yapmam

  • 2. Tekil Kişi: Sen yapmazsın. (Olumsuzluk eki “-maz, -mez” şeklinde kullanılır)

    • Yaparsın → Yapmazsın

  • 3. Tekil Kişi: O yapmaz. (Olumsuzluk eki “-maz, -mez” şeklinde kullanılır)

    • Yapar → Yapamaz

  • 1. Çoğul Kişi: Biz yapmayız. (Zaman eki düşmez)

    • Yaparız → Yapmayız

  • 2. Çoğul Kişi: Siz yapmazsınız. (Olumsuzluk eki “-maz, -mez” şeklinde kullanılır)

    • Yaparsınız → Yapmazsınız

  • 3. Çoğul Kişi: Onlar yapmazlar. (Olumsuzluk eki “-maz, -mez” şeklinde kullanılır)

    • Yaparlar → Yapmazlar

​

UYARI: Şimdiki zaman kipinin olumsuzluğunu oluştururken, “-yor” ekinin etkisiyle olumsuzluk ekleri olan “-me” ve “-ma” daralarak “-mı”, “-mi”, “-mu”, “-mü” şekline dönüşür.

​

Örnekler:

  • Ben: Geliyorum → Gelmiyorum 

  • Sen: Yapıyorsun → Yapmıyorsun 

  • O: Gidiyor → Gitmiyor

  • Biz: Konuşuyoruz → Konuşmuyoruz

  • Siz: İzliyorsunuz → İzlemiyorsunuz

  • Onlar: Gülüyorlar → Gülmüyorlar 

3. Fiillerde Soru

​Fiillerde soru, eylemin yapılıp yapılmadığını veya yapılıp yapılmayacağını sorgulamak için kullanılır. Türkçede fiillerde soru eki “-mı, -mi, -mu, -mü” şeklinde olup, ünlü uyumuna göre değişir ve fiilden sonra gelir.

​

Soru eklerin fiilden ya da zaman eklerinden hemen sonra kullanır ve ayrı yazılır. Soru ekinden sonra gelen ekler ise soru ekine bitişik yazılır.

​

Örnekler:

  • Annem her gün çay içer mi?

  • Tatilde dinlenecek misiniz?

  • Geliyor musun?

bottom of page