Zamirler (Adıllar)
Zamirler ya da adıllar, cümle içerisinde isimleri veya isim gruplarını temsil eden sözcüklerdir. Bunlar, cümlede geçen varlıkların veya kavramların yerine kullanılır, böylece tekrarın önüne geçilir ve ifade daha akıcı hale gelir.
Zamir Çeşitleri
1. Sözcük Durumundaki Zamirler
1. 1. Kişi (Şahıs) Zamirleri
Kişi zamirleri, cümlede bahsedilen kişilerin yerini alır.
Tekil Kişi Zamirleri
Birinci kişi tekil: ben (örn. Ben geldim.)
İkinci kişi tekil: sen (örn. Sen kimsin?)
Üçüncü kişi tekil: o (örn. O gitti.)
Çoğul Kişi Zamirleri
Birinci kişi çoğul: biz (örn. Biz kazandık.)
İkinci kişi çoğul: siz (örn. Siz neredesiniz?)
Üçüncü kişi çoğul: onlar (örn. Onlar uyuyorlar.)
Örnek:
-
Pikniğe sadece Enes katılmadı. → Pikniğe sadece o katılmadı.
-
Sizi ben de görmek istiyorum.
-
Taraftar olarak biz onlardan çok farklıyız.
1. 2. Dönüşlülük Zamiri: "Kendi"
"Kendi" kelimesi, kişi zamirleri içinde özel bir yer tutar ve "dönüşlülük zamiri" olarak adlandırılır. Bu zamir, eylemin gerçekleştirildiği kişinin aynı zamanda eylemin yöneldiği kişi olduğunu ifade eder.
Örnekler:
-
Bırakın tüm işleri kendi yapsın.
-
İnsan kendini düşünmeli bazen.
1. 3. İşaret Zamirleri
İşaret zamirleri, Türkçede varlıkları ve kavramları doğrudan adlandırmadan, onlara işaret ederek anlatmaya yarayan sözcüklerdir. Bu zamirler, “bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, burası,şurası, orası, buraya, şuraya, oraya…” şeklinde olabilir.
Örnekler:
Şunları arkadaşlarım için alayım.
Ahmet Beyler buraya on yıl önce taşınmış.
Size ait olan kitaplar orada.
Bu, yapılacak işlerin listesi.
İşaret Zamiri ve İşaret Sıfatı Arasındaki Farklar
İşaret zamirleri, tek başlarına kullanıldıklarında varlıkları veya kavramları temsil eder. Ancak bir isimle birlikte kullanıldığında, işaret sıfatı olurlar ve o ismi belirtirler.
Örnekler:
Zamir olarak: Bu burada. (Bu, bir işaret zamiridir ve belirli bir nesneyi temsil eder.)
Sıfat olarak: Bu kitap burada. (Bu, “kitap” ismini niteleyen bir işaret sıfatıdır.)
Not: Örnekten de görüldüğü gibi zamir olan “Bu” kendin sonra gelen kitap isminin yerine geçmektedir. Sıfat olan “Bu” da ise ismin yerine geçme gibi bir kullanım yoktur.
Kişi Zamiri “O/Onlar” ve İşaret Zamiri “O/Onlar” Arasındaki Fark
“O” ve “onlar” sözcükleri, cümle içindeki anlamına göre hem kişi zamiri hem de işaret zamiri olarak kullanılabilir. “O/Onlar” sözcükleri bir insanın yerine kullanılmışsa “kişi zamiri”, insan dışı bir ismin yerine kullanılmışsa “işaret zamiri” olarak adlandırılır.
Örnekler:
Kişi Zamiri olarak: Onu kütüphanede çalışırken görmüşler. (İnsanı işaret eder.)
İşaret Zamiri olarak: Onu cüzdanıma koyarken düşürmüşüm. (İnsan dışı nesneyi işaret eder.)
1. 4. Belgisiz Zamirler
Belgisiz zamirler, belirli bir varlığı ya da nesneyi açıkça tanımlamadan yerine geçen sözcüklerdir. Bu zamirler, “bazıları, biri, kimi, hepsi, herkes, kimse, birçoğu, birkaçı, şey…” şeklinde kullanılabilir.
Örnekler:
-
Testteki sorulardan birkaçı çok kolaydı.
-
Olanları kimse anlamıyordu.
-
Biri telefonuma çağrı bırakmış.
Zamir ve Sıfat Olarak Belgisiz Kelimeler
Belgisiz kelimeler zamir veya sıfat olarak işlev görebilir. Bir ismin yerine kullanıldıklarında belgisiz zamir, bir ismi belirttiklerinde ise belgisiz sıfat olurlar.
Örnekler:
Sıfat olarak: Bazı veliler toplantıya katılmadı. (Bu durumda, "bazı" kelimesi "veliler" ismini niteleyerek belgisiz sıfat görevi görür.)
Zamir olarak: Bazıları toplantıya katılmadı. (Bu durumda, "bazıları" kelimesi bir ismin yerini tutar ve belgisiz zamir olarak işlev görür.)
1. 5. Soru Zamirleri
Soru zamirleri, cümlede soru amacıyla kullanılan ve isimlerin yerini tutan sözcüklerdir. Bu zamirler, “ne, kim, kimi, hangisi, kaçı, nereye, nerede, nereden…” gibi soru sözcükleri ile kullanılırlar.
Örnekler:
Dolaptaki karpuzu kim yedi?
Marketten neler aldınız?
Bu saate kadar nerede kaldın?
Soru Zamiri ve Soru Sıfatı Arasındaki Fark
Soru zamirleri ile soru sıfatları arasındaki temel fark, soru zamirlerinin bir ismin yerini tutması, soru sıfatlarının ise bir ismi belirtmesi ilgilidir.
Örnekler:
Soru Sıfatı olarak: Hangi soruyu yanlış yaptın? (Burada "hangi" kelimesi, "soru" ismini belirterek soru sıfatı olarak kullanılmıştır.)
Soru Zamiri olarak: Hangisini yanlış yaptın? (Burada "hangisini" kelimesi, belirli bir ismin yerine geçerek soru zamiri olarak kullanılmıştır.)
Zamir Çeşitleri
2. Ek Durumundaki Zamirler
2. 1. İyelik (Aitlik) Zamirleri
Ek halinde olup getirildiği ismin hangi şahsa ait olduğunu bildirir. Bunlar aynı zamanda iyelik ekleridir.
1. tekil şahıs iyelik eki → -(i)m
2. tekil şahıs iyelik eki → -(i)n
3. tekil şahıs iyelik eki → -ı, -i, -u, -ü, -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü
1. çoğul şahıs iyelik eki → -(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, -(ü)müz
2. çoğul şahıs iyelik eki → -(ı)nız, -(i)niz, -(u)nuz, -(ü)nüz
3. çoğul şahıs iyelik eki → -ları, leri
Örnek:
-
(benim) defterim
-
(senin) defterin
-
(onun) defteri
-
(bizim) defterimiz
-
(sizin) defteriniz
-
(onların) defterleri
İyelik ve Belirtme Hâli Arasındaki Fark
3. tekil şahıs iyelik eki “ı, i, u, ü” ile belirtme hâl eki olan “ı, i, u, ü” ekleri yazılış olarak birbiriyle aynıdır. Bunları birbirine karıştırmamak gerekir.
İyelik Eki Kullanımı: İyelik ekleri, sahiplik ilişkisini ifade eder.
Örnek:
-
Kalemi kırıldı. → (Onun) kalemi kırıldı.
!!! Ek alan kelimenin başına “onun/onların” getirebiliyorsak bu ek iyelik ekidir.
Belirtme Hâl Eki Kullanımı: Belirtme hali, nesnenin kimin tarafından etkilendiğini gösterir.
Örnek:
-
Kalemi bana verdi. → (Onun) kalemi bana verdi.
!!! Ek alan kelimenin başına “onun/onların” getiremiyorsak bu ek belirtme hâl ekidir.
2. 2. İlgi Zamirleri
İlgi zamiri, Türkçede “-ki” eki ile oluşturulan ve cümlede daha önce geçen bir ismin yerini tutan zamir türüdür. Bu eki alan sözcükler, önceden bahsedilmiş bir isme ya da kavrama atıfta bulunarak cümlede tekrarı önler. İlgi zamiri olan "-ki" her zaman kendinden önceki sözcüğe bitişik yazılır.
Örnek:
-
Bu kitap güzel, seninki nasıl? (Burada "seninki", "senin kitabın" anlamına gelir ve "kitap" sözcüğünün yerini tutar.)
-
Arabam bozuldu, seninkini kullanabilir miyim? ("Seninkini", muhatap kişinin arabasına atıfta bulunur.)
-
Onun çantası ağır, benimki daha hafif. ("Benimki", "benim çantam" anlamında kullanılır ve "çanta" sözcüğünün yerini tutar.)
İlgi Zamiri Olan "-ki", Bağlaç olan "ki" ve Sıfat Yapan "-ki" Arasındaki Farklar
İlgi Zamiri (-ki): İsmin yerine geçen ve ona ilişkin bir şeyi ifade eder.
Telefonun bozuk mu? Benimkini kullanabilirsin. (Burada "benimkini", "benim telefonum" anlamında kullanılmıştır.)
Sıfat Yapan "-ki": Bir ismi niteleyen ve onunla ilgili özellik veya durumu belirten bir ektir.
Okuldaki öğrenciler erken ayrıldı. (Burada "-ki", "okul" sözcüğünü niteleyerek sıfat görevi görür.)
Bağlaç "ki": Cümleleri ya da düşünceleri bağlamak için kullanılır ve ayrı yazılır.
Yemek öyle lezzetliydi ki herkes tekrar sıraya girdi. (Burada "ki", iki cümleyi birbirine bağlar.)
Not: Ayrı yazılan “ki”lerin hepsi bağlaçtır.