Ses Türemesi
(Ünsüz Türemesi/Ünlü Türemesi)
Ses Türemesi (Ünsüz Türemesi/ Ünlü Türemesi)
Türkçe, zengin bir ses yapısına ve dinamik bir kelime oluşturma sistemine sahiptir. Bu sistem içerisinde, kelimelerin çekimlenmesi veya türetilmesi sırasında yeni seslerin eklenmesi olayına "ses türemesi" adı verilir. Ses türemesi, temel olarak iki farklı şekilde gerçekleşir: ünlü türemesi ve ünsüz türemesi.
1. Ünlü Türemesi
Ünlü türemesi, bir kelimenin yapısına eklenen ekler sonucunda kelime içinde yeni bir ünlü sesinin oluşması durumudur. Bu süreç, sözcüğün kök veya gövdesinde başlangıçta bulunmayan bir ünlünün, eklerin eklenmesiyle kelimeye dahil olmasını ifade eder.
Örnekler:
dar + cık → daracık: Bu örnekte, "dar" kelimesine "-cık" eki eklenmesiyle "a" ünlüsü türemiştir, kelimenin ses yapısında yeni bir ünlü oluşmuştur.
az + cık → azıcık
genç + cik → gencecik
Örnekler:
af + etmek → affetmek: "af" kelimesine "etmek" fiili eklenmesiyle, kelimenin içinde yeni bir "f" ünsüzü türemiştir.
red + etmek → reddetmek
zan + ım + ca → zannımca
2. Ünsüz Türemesi
Ünsüz türemesi ise, bir kelimenin yapısına eklenen ekler veya kelimenin başka bir kelimeyle birleşmesi sonucu yeni bir ünsüz sesinin oluşması durumudur. Bu tür ses türemesi, özellikle Arapça kökenli kelimelerde sıkça gözlemlenir. Kelimenin Türkçeye geçiş sürecinde bazı seslerin düşmesi, daha sonra bu seslerin eklerin eklenmesi ya da kelime birleşimleriyle tekrar ortaya çıkması bu sürecin bir parçasıdır.