top of page

Tamlamalar (İsim Tamlaması – Sıfat Tamlaması)

Bir ismin başka bir isim, zamir veya sıfatla anlam ilişkisi kurarak oluşturduğu söz öbeğine tamlama denir. Tamlamalar bir söz öbeğidir ve en az iki kelimeden oluşur, tek sözcüklü tamlama olmaz.

 

Tamlamalarda iki öge vardır: tamlayan ve tamlanan. Tamlamada belirtilen, açıklanan isme tamlanan denir. Tamlananı belirten, açıklayan sözcüklere de tamlayan denir.

 

Örnek:

 

Tamlamalar, sıfat tamlaması ve isim tamlaması olmak üzere iki ana başlıkta incelenir.

1. Sıfat Tamlamaları

Bir ismin özelliklerini (rengi, şekli, durumu, sayısı) belirten sözcüklere sıfat denir. Sıfatların, isimlerin önüne gelerek oluşturdukları söz öbeklerine sıfat tamlaması denir.

 

Sıfatlar her zaman isimlerden önce gelir. Dolayısıyla sıfat tamlamalarında tamlanan isim, tamlayan ise sıfattır.

​

Örnek:​

  • mavi gömlek
    - sıfat (tamlayan): mavi
    - isim (tamlanan): gömlek

  • uzun cadde
    - sıfat (tamlayan): uzun
    - isim (tamlanan): cadde

​​

Yukarıdaki örneklerde "mavi" sözcüğü "gömlek" ismini; "uzun" sözcüğü de "cadde" ismini nitelik yönüyle tamamlayarak bir söz grubu oluşturmuş ve sıfat tamlaması meydana getirmiştir.

​

Cümle İçinde Örnekler:

  • Kırmızı çiçekler bahçeyi süslüyordu.

  • Sınavdan sadece başarılı öğrenciler geçti.

  • Bu evde neşeli günler geçirdim.

Yukarıdaki cümlelerde kalın harflerle yazılmış söz öbekleri sıfat tamlamasıdır.

​

Uyarı:

Sıfat tamlamalarında, tamlanana (isme) sorduğumuz "nasıl, hangi, kaç, kaçıncı?" sorularıyla tamlayanı (sıfatı) bulabiliriz.

  • iyi insan (nasıl insan? → iyi)

  • acı kahve (nasıl kahve? → acı)

  • bu kitap (hangi kitap? → bu)

  • on elma (kaç elma? → on)

  • birinci sınıf (kaçıncı sınıf? → birinci)

​

Not:
Sıfat tamlamalarında, tamlayan da tamlanan da birden çok sözcükten oluşabilir.

  • eski bir masa
    - sıfat (tamlayan): eski
    - sıfat: bir
    - isim (tamlanan): masa

2. İsim Tamlamaları

Bir ismin aitlik ilgisi yönünden daha belirgin hâle gelmesi için başka bir isim tarafından tamamlanmasıyla oluşan isim grubuna isim tamlaması denir. İsim tamlamaları da tamlayan ve tamlanandan oluşur.

Örnek:​

  • kitabın kapağı
    - isim (tamlayan): kitabın
    - isim (tamlanan): kapağı
     

Yukarıdaki örnekte "kapak" isminin önüne gelen "kitap" ismi, o kapağın kime veya neye ait olduğunu göstererek daha belirgin hale getirmiştir. Bu tamlamada "kitabın" sözcüğü tamlayan, "kapağı" sözcüğü ise tamlanan görevindedir.

​

Not:

İsim tamlamalarında tamlayan, ilgi eklerini; tamlanan ise iyelik (aitlik) eklerini alır.

 

Tamlayan ekleri (ilgi ekleri): -ın /-in /-un /-ün, -(n)ın /-(n)in /-(n)un /-(n)ün

Tamlanan ekleri (iyelik ekleri): -ı /-i /-u /-ü, -(s)ı /-(s)i /-(s)u /-(s)ü

​

Örnek:​

  • kitabın kapağı
    - isim (tamlayan): telefonun
    - isim (tamlanan): ekranı

Bu örnekte “telefon” ismi ilgi eki alarak tamlayan, “ekran” ismi ise iyelik eki alarak tamlanan olmuştur.

2.1. Belirtili İsim Tamlaması

Tamlayanın ilgi eki, tamlananın ise iyelik eki aldığı tamlamalardır. Bu tamlamalarda belirgin bir aitlik anlamı vardır.

Örnek:​

  • evin bahçesi
    - tamlayan: ev-in
    - tamlanan: bahçe-si

​

Not:

Belirtili isim tamlamalarında, tamlanana sorduğumuz “kimin, neyin?” sorularıyla tamlayanı bulabiliriz.

​​

Örnek:​

  • bahçenin çiçeği (neyin çiçeği? → bahçenin)

  • Ali'nin kitabı (kimin kitabı? → Ali'nin)

2.2. Belirtisiz İsim Tamlaması

Tamlayanın ek almadığı, sadece tamlananın ek aldığı tamlamalardır.

Örnek:​

  • elma ağacı
    - tamlayan: elma
    - tamlanan: ağacı​

2.3. Zincirleme İsim Tamlaması

İkiden fazla ismin birbirine bağlandığı isim tamlamalarıdır. Bu tamlamada tamlayan ya da tamlanan veya her ikisi de kendi içinde başka bir isim tamlaması oluşturur.

Örnek:​

  • okulun kapısının kolu
    - tamlayan: okulun kapısı
    - tamlanan: kolu​

  • annenin elbisesinin düğmesi
    - tamlayan: annenin elbisesi
    - tamlanan: düğmesi

2.4. Takısız İsim Tamlaması

Takısız isim tamlamaları, tamlayan ve tamlananın ek almadığı isim tamlamalarıdır. Bu tamlamalar genellikle bir şeyin neyden yapıldığını veya neye benzediğini belirtir.

Örnek:​

  • altın bilezik
    - tamlayan: altın
    - tamlanan: bilezik

​

Bu örnekte, "altın bilezik" tamlamasında bileziğin neyden yapıldığını belirten "altın" kelimesi ile bilezik sözcüğü tamlama eki almadan bir tamlama oluşturmuştur.

bottom of page