Sıfatlar (Ön Adlar)
Sıfatlar, isimlerin (adların) özelliklerini, durumlarını, sayılarını, yerlerini veya belirsizliklerini belirten ya da onları niteleyen sözcüklerdir. İsimleri niteleyerek veya belirterek onları daha anlamlı hale getirirler. Sıfatlar cümlede isimlerden önce gelir ve isimle birlikte kullanıldıklarında cümlenin anlamını zenginleştirirler.
Not: Konu anlatımındaki örneklerde koyu yazılan sözcükler sıfatları, altı çizili sözcükler ise isimleri göstermektedir. Bir kelimenin sıfat olabilmesi için mutlaka isimden önce kullanılmalıdır.
Sıfatların Özellikleri
1. Sıfatlar, isimlerden önce gelerek onların sayı, renk, durum, hareket, biçim, yer, işaret ve soru yönlerinden niteliklerini veya belirtilerini tamamlar:
"Uzun boylu adam, sessiz sokakta yürüyordu. Yanaklarından süzülen gözyaşları, ince ince yağan yağmur damlaları gibi süzülüyordu."
Örnekler:
Uzun boylu adam
Sessiz sokak
İnce ince yağan yağmur damlaları
2. Tek başlarına kullanıldıklarında isim değerindedirler. Bir isimden önce geldiklerinde sıfat oldukları anlaşılır:
Örnekler:
Kırmızı elbise (sıfat) Kırmızıyı severim (isim)
Genç kadın (sıfat) Gençlere yardım etmeliyiz (isim)
Büyük kedi (sıfat) Kedilerin en büyüğü (isim)
3. Tek başlarına kullanıldıklarında isim değerinde oldukları için isim çekim eklerini alabilirler. Ancak bir isimden önce gelerek sıfat olarak kullanıldıklarında bu ekleri alamazlar:
Örnekler:
Bir basamak yukarı çık. (sıfat)
Birler basamağı (isim)
Koşan çocuk (sıfat)
Koşanlar ve yürüyenler (isim)
4. Bir sıfatla onun nitelediği veya belirttiği isim arasına noktalama işareti (özellikle virgül) konmaz. Virgül konulduğunda sıfat, isimleşir:
Örnekler:
Genç kadına yardım etti. (sıfat)
Genç, kadına yardım etti. (isim, özne)
5. Birkaç sıfat, arka arkaya sıralanarak bir ismi niteleyebilir veya belirtebilir:
Örnekler:
Geniş, aydınlık, rahat ve konforlu bir evdi.
6. Sıfatın varlığından bahsedildiği her yerde mutlaka sıfat tamlaması vardır. Sıfatlar, belirttikleri isimlerle birlikte bir tamlama oluştururlar:
Örnekler:
(Yeşil çimenler) bahçeyi kaplamıştı.
(Bazı öğrenciler) ödevlerini erken teslim etti.
(Kaç defter) aldın bu hafta?
Sıfat Çeşitleri
1. Niteleme Sıfatları
Niteleme sıfatları, isimlerin durumlarını, özelliklerini ve niteliklerini belirtir. İsme sorulan "nasıl?" sorusuna cevap verirler.
Örnekler:
Güzel kız parka gidiyor. (Nasıl kız? -Güzel kız.)
Uzun ağaç rüzgarda sallanıyordu. (Nasıl ağaç? -Uzun ağaç.)
Akıllı çocuk sorulara hemen cevap verdi. (Nasıl çocuk? -Akıllı çocuk)
2. Belirtme Sıfatları
Belirtme sıfatları; isimlerin yerini, sayısını, belirsizliğini belirtir veya isimlerin işaret edilmesini sağlar. Belirtme sıfatları dörde ayrılır.
2.1. İşaret Sıfatları
İşaret sıfatları, isimleri işaret ederek belirtir. İşaret sıfatları, isme sorulan "hangi?" sorusuna cevap verir.
“bu, şu, o, öteki, beriki, böyle, şöyle…”
Örnekler:
Bu ev çok geniş.
Şu kitap çok ilginç.
O çocuk benim arkadaşım.
2.2. Sayı Sıfatları
Sayı sıfatları, isimlerin sayısını belirtir. Dört alt grupta incelenirler.
2.2.1. Asıl Sayı Sıfatları
Asıl sayı sıfatları, isimlerin kesin ve tam sayısını belirtir. İsme "kaç?" sorusu sorularak bulunur.
Örnekler:
Beş elma aldım.
On öğrenci sınıfta kaldı.
Yirmi kitap okudum.
2.2.2. Sıra Sayı Sıfatları
Sıra sayı sıfatları, isimlerin sırasını belirtir ve "-ıncı/-inci" ekiyle kullanılır. İsme "kaçıncı?" sorusu sorularak bulunur.
Örnekler:
Birinci sınıf çok heyecanlıydı.
İkinci kat tamir ediliyor.
Üçüncü sıra boş kaldı.
2.2.3. Üleştirme Sayı Sıfatları
Üleştirme sayı sıfatları, isimlerin bölüşüm veya paylaşımlarını belirtir ve "-er/-er" ekiyle kullanılır. İsme "kaçar?" sorusu sorularak bulunur.
Örnekler:
İkişer kalem dağıtıldı.
Üçer kitap okuduk.
Dörder çocuk oynadı.
2.2.4. Kesir Sayı Sıfatları
Kesir sayı sıfatları, isimlerin kesirli miktarlarını belirtir.
Örnekler:
Yarım elma yedim.
Çeyrek ekmek kaldı.
Üçte bir çikolata paylaşıldı.
2.2.5. Topluluk Sayı Sıfatları
Bir defada doğan birden fazla kardeşler için kullanılır. Bunlardaki “z” sesi çokluk bildirir.
Örnekler:
İkiz bebekler
Üçüz çocuklar
2.3. Belgisiz Sıfatlar
Belgisiz sıfatlar, isimlerin belirsizliklerini belirtir ve kesin sayı veya özellik belirtmez.
“bir, birkaç, birçok, az, çok, biraz, birtakım, bütün, bazı, tüm, her, hiçbir, herhangi bir, kimi…”
Örnekler:
Bazı insanlar çok çalışkan.
Birkaç kitap ödünç aldım.
Her gün spor yaparım.
2.4. Soru Sıfatları
Soru sıfatları, isimlerin niteliklerini veya miktarlarını soru yoluyla belirtir.
“ne, nasıl, nice, ne gibi, ne biçim, kaç, kaçıncı, kaçar, hangi, ne türlü…”
Örnekler:
Hangi kitap senin?
Kaç elma aldın?
Nasıl hava bugün?